Rize’nin Eski Adı Nedir? Bir Kentin Adında Saklı Edebi Hafıza
Bir edebiyatçı olarak kelimelerin, yalnızca seslerden değil, hafızalardan oluştuğuna inanırım. Rize dendiğinde akla yağmur, çay, sis ve yeşilin bin bir tonu gelir. Ama bu kelimenin ardında bir tarih, bir dilin değişen ritmi, bir anlatının dönüşen sesi vardır. “Rize’nin eski adı nedir?” sorusu, yüzeyde tarihî bir merak gibi görünse de derinlerde bir kimlik sorgusudur. Çünkü her isim, tıpkı bir roman kahramanı gibi, yaşadığı çağın izlerini taşır.
Bir İsimden Öte: Rizus, Rhizus ve Rize’nin Dilsel Yolculuğu
Tarih kitapları bize Rize’nin adının antik çağlarda “Rhizos” ya da “Rhisos” olarak geçtiğini söyler. Bu isim, Yunanca kökenlidir ve “kök, toprak, yeşeren yer” anlamlarına gelir. Bu anlam bile başlı başına bir şiir gibidir: köklerin, yeşermenin ve doğanın sembolü.
Zamanla diller değişir, kültürler iç içe geçer, kelimeler şekil değiştirir. “Rhizos” halk dilinde “Rize”ye dönüşür; tıpkı bir destanın ağızdan ağıza aktarılırken yeniden yazılması gibi.
Kelimeler de insanlar gibidir; yaşar, değişir ve yeniden doğar.
Rize’nin ismindeki bu dönüşüm, aslında bir halkın kendi sesini bulma hikâyesidir. Tıpkı bir şiirin defalarca yeniden yazılması gibi, şehir de kendi adını yeniden kurar.
Edebiyatın Gözünden Bir Şehrin Adı
Rize’nin adını düşündüğümüzde, yalnızca tarihî bir veriyle değil, edebî bir duyarlılıkla da karşılaşırız.
Karadeniz’in hırçın dalgalarıyla çevrili bu şehir, sanki kendi romanının başkahramanı gibidir.
Bir Orhan Pamuk romanındaki “karakterin iç sesi” nasıl kimlik arayışıyla doluysa, Rize’nin ismi de bir kimlik arayışının izlerini taşır.
“Rhizos”tan “Rize”ye giden bu dilsel yolculuk, tıpkı bir insanın çocukluğundan olgunluğa geçişi gibidir.
Bir isim, bir şehrin edebî kimliğini kurar. Nazım Hikmet’in Anadolu’yu anlatırken yaptığı gibi, her şehir kendi dizelerini fısıldar. “Rize” sözcüğü de kısa, sade ama yankısı güçlü bir kelimedir — sanki bir dize gibi:
“Yağmur düşer, dağ uyanır, Rize susar.”
İşte kelimenin gücü burada başlar; anlatı coğrafyayı aşar, anlam hafızaya dönüşür.
Rize ve Edebi Temalar: Yağmur, Kök ve Kimlik
Edebiyatın temalarıyla düşünürsek, Rize bir “yağmur şehri” olduğu kadar bir “kökler hikâyesi”dir.
Eski adı “Rhizos” zaten kökle ilgilidir; kök salmak, tutunmak, doğaya bağlı kalmak.
İnsanın yaşamı da böyledir — kim olduğumuzu anlamak için köklerimize bakarız.
Bir yazarın romanını anlamak için ilk sayfalara dönmesi gibi, biz de Rize’nin geçmiş adına dönerek bugünkü kimliğini okuruz.
Rize’nin eski adı, tıpkı bir metafor gibi, sürekliliği anlatır:
Toprağa bağlı kalmanın, yeşermenin ve yeniden doğmanın simgesi.
Peki biz, kendi hayatlarımızda hangi isimleri değiştirdik?
Hangi kelimelerle kimliğimizi yeniden yazdık? “Bir yerin adı değiştiğinde, oranın ruhu da değişir mi?”
İşte bu soru, edebiyatın kalbinde yankılanır.
Metinlerde Rize: Doğanın Dilinde Bir Anlatı
Türk edebiyatında Rize, çoğu zaman doğanın diliyle anlatılır. Yağmur bir karakterdir, sis bir duygudur, dağlar bir arka plandır.
Yazarlar için Rize, insanın doğayla ilişkisini anlamak için güçlü bir semboldür.
“Rhizos” yani “kök” kelimesi, yalnızca coğrafyayı değil, insanın iç dünyasını da temsil eder.
Bir kök, hem yere bağlıdır hem de toprağın altında gizli bir hareketle büyür.
Tıpkı insanın bilinçaltı gibi; görünmez ama canlıdır.
Rize’nin eski adı, insanın içsel köklerine yapılan bir yolculuktur.
Belki de bu yüzden edebiyatçılar, Rize’yi yazarken hep bir iç hesaplaşmayı, bir dönüşü, bir yeniden doğuşu anlatırlar.
Sonuç: Bir İsmin Ardındaki Anlatı
Rize’nin eski adı “Rhizos”tur; ama bu bilgi, yalnızca tarihsel değil, edebî bir anlam taşır.
Kelimeler, zamanın içinde evrilir; şehirler de öyle.
Bir adın değişimi, bir anlatının dönüşümüdür. “Rize”, geçmişle bugünün, kökle gövdenin birleştiği noktadır — bir şiirin son dizesi gibi sade ama tamamlayıcı.
Edebiyat bize şunu öğretir:
Bir yerin ismini öğrenmek, aslında kendimizi öğrenmektir.
Çünkü her kelime bir ayna gibidir; içine baktığımızda yalnızca bir şehri değil, kendi köklerimizi görürüz.
“Rize’nin eski adı Rhizos’tu… ama her ad, bir hikâyenin yeni başlangıcıdır.”