“Zehirli Kene” Hangi İllerde Var? Haritaya Sadece Bakmayın, Hikâyeyi Okuyun
Doğaya tutkuyla bakan herkesin ortak bir hissi var: merak. Ben de her bahar, ilk sıcaklıklarla birlikte merakımı alıp kır taşlarına, meralara, orman içlerine dalarım. Ama merakın yanında bir de sorumluluk gerekiyor. Çünkü “zehirli kene” diye andığımız risk aslında tek bir türün ve tek bir bölgenin meselesi değil; tarımdan turizme, iklimden göç yollarına uzanan kocaman bir hikâye. O halde gelin, “Hangi illerde var?” sorusunu yalnızca bir liste değil, veriler ve gerçek hayatla iç içe bir yolculuk olarak cevaplayalım.
“Zehir” Değil, Vektör ve Virüs: Terimleri Doğrulayıp Başlayalım
Riskin Adı: Hyalomma keneleri ve KKKA
Gündelik dilde “zehirli kene” desek de tıbben mesele, başta Hyalomma marginatum olmak üzere bazı kenelerin taşıdığı Kırım Kongo Kanamalı Ateşi (KKKA) virüsüdür. Türkiye’de bildirilen vakaların coğrafyası, bu kene türünün ekolojisiyle çakışır ve kümelenme özellikle İç Anadolu’nun kuzeyi, Orta Karadeniz ile Doğu Anadolu’nun kuzeyinde belirgindir. :contentReference[oaicite:1]{index=1}
Haritanın Çekirdeği: “Hiperendemik” İller
En yüksek insidansın görüldüğü çekirdek
Güncel tıbbi yayınlarda Türkiye’de en yüksek insidansın Sivas, Yozgat, Tokat ve Çorum hattında toplandığı vurgulanır. Bu dört il, yıllardır verinin kalınlaşıp riskin somutlaştığı çekirdeği oluşturur. :contentReference[oaicite:2]{index=2}
Hikâyenin kökleri: İlk dikkat çeken iller
Sağlık Bakanlığı’nın 2025 rehberi, hastalığın 2002–2003’te Tokat, Yozgat, Sivas ve Çorum çevresinde tanımlanarak gündemimize girdiğini, bugün de kuzey İç Anadolu–Orta Karadeniz–kuzey Doğu Anadolu bandında yoğunlaştığını açıkça yazar. Bu yalnızca bir “ilk çıkış” notu değil; coğrafyanın neden bu şekilde kümelendiğini anlamak için sağlam bir başlangıçtır. :contentReference[oaicite:3]{index=3}
Kelkit Vadisi Ekseninde Genişleyen Kuşak
Vadiyi izleyen iller
KKKA’nın Türkiye’deki öyküsünü Kelkit Vadisi’ni anmadan anlatmak neredeyse imkânsız. Vadi; Tokat, Sivas, Giresun, Erzincan ve Gümüşhane topraklarından geçer ve riskin neden bu hattan yayıldığını (yaban hayatı, mera kullanımı, arazi yapısı) anlamamıza yardım eder. :contentReference[oaicite:4]{index=4}
Yerel uyarılar ve saha gözlemleri
Ajans ve yerel otoriteler özellikle Sivas, Tokat, Amasya, Erzincan, Yozgat hattında mevsim başında risk artışına işaret eder. Bu uyarılar, verinin sahadaki yansımasıdır; yani yalnızca istatistik değil, gündelik yaşam deneyimidir. :contentReference[oaicite:5]{index=5}
Komşu hatlar: Gümüşhane, Giresun, Erzurum, Kastamonu
Kelkit ekseninin doğu ve kuzeydoğu uzanımında Erzurum’da bildirilen vaka kümeleri ve ölüm haberleri, coğrafi devamlılığın canlı kanıtı; Gümüşhane ve Giresun’da da yıllara göre değişen vakalar açıklanıyor. Batı-karadeniz sınırında ise Kastamonu Valiliği vatandaşları düzenli olarak uyarıyor. Bu iller, çekirdek bölgeye komşu “yayılım halkaları” gibi düşünülebilir. :contentReference[oaicite:6]{index=6}
Bugün ve Yarın: Neden Harita Sabit Değil?
İklim, arazi kullanımı ve hayvancılık
Kenelerin yaşam döngüsü sıcaklık ve nemle değişir; meralar, göçer hayvancılık, yaban hayatı ve kuş göç yolları riskin sınırlarını dalgalandırır. Avrupa düzeyinde yapılan çalışmalar, Hyalomma türlerinin kuşlar aracılığıyla yeni alanlara taşınabildiğini ve iklim desenlerindeki değişimle potansiyel yayılım alanlarının genişleyebileceğini gösteriyor. Türkiye için bu, “çekirdeğin sabit kalıp çevresinin zaman zaman dalgalanması” demektir. :contentReference[oaicite:7]{index=7}
Küresel bağlam: Avrupa’da da kapı aralanıyor
ECDC verileri, CCHF/KKKA’nın Avrupa’nın güneydoğusunda ve Akdeniz havzasında halk sağlığı gündemi olmaya başladığını; hayvan ve kene dolaşımıyla yeni odakların oluşabileceğini vurgular. Bu tablo, Türkiye’deki çekirdeğin önemini azaltmaz; aksine sınır ötesi biyo-güvenlik ve izleme ağlarının değerini artırır. :contentReference[oaicite:8]{index=8}
Geleceğe Bakış: “Risk İli” Kader Değil, Yönetim Meselesi
Ne öğrendik?
– Çekirdek iller: Sivas, Yozgat, Tokat, Çorum. :contentReference[oaicite:9]{index=9}
– Kelkit Vadisi hattı: Tokat–Sivas–Gümüşhane–Erzincan–Giresun; Amasya da sık anılır. :contentReference[oaicite:10]{index=10}
– Komşu halkalar: Erzurum ve Kastamonu gibi illerde düzenli uyarılar ve bildirilen vakalar. :contentReference[oaicite:11]{index=11}
– Resmî çerçeve: Bakanlık rehberleri, kümelenmenin coğrafyasını ve vaka yönetimini güncel biçimde tanımlar. :contentReference[oaicite:12]{index=12}
Beklenmedik bağlantılar: Arıcılık, turizm, lojistik
Arı konaklarıyla mera kenarlarının çakışması, yayla turizmi rotaları ve kırsal lojistik (canlı hayvan taşımacılığı) riskin yalnız “tarlada” kalmadığını gösterir. Kırsal pazarlar, panayırlar, yaz festivalleri… Hepsi sahaya yayılan insan hareketliliği demektir. Risk iletişimi burada yalnızca sağlıkçıların işi değildir; yerel yönetimler, tarım kooperatifleri, turizm dernekleri ve STK’lar aynı masaya oturduğunda “risk ili” etiketi, “iyi yönetilen il”e dönüşebilir.
Toplulukla Kapanış: Sizin Haritanız Nereden Geçiyor?
Büyük resim net: Risk, çekirdekte yoğunlaşıyor; vadi boyunca uzanıyor; komşu illerde dalgalanıyor. Ama küçük resim, sizin yaşadığınız köyün merasında, hafta sonu yürüyüşünüzde, yazlık bahçenizde çiziliyor.
🌿 Sizin yaşadığınız yerde durum nasıl? Hangi önlemler pratikte işe yarıyor—vücut taraması, kıyafet seçimi, evcil hayvan bakımı, arazi planı? Yazın; birlikte güncel bir “saha haritası” çıkaralım.
—
Not: Bu yazıdaki coğrafi dağılım ve yönetim bilgileri; Sağlık Bakanlığı rehberleri, güncel bilimsel yayınlar ve ulusal ajansların yerel uyarılarına dayanmaktadır. Ayrıntı için bkz. HSGM/KKKA sayfası ve 2025 Vaka Yönetim Rehberi; ayrıca ECDC’nin CCHF sayfası ve yerel ajans haberleri. ([Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü][2])
[1]: https://hsgm.saglik.gov.tr/media/attachments/2025/05/21/kirim-kongo-kanamali-atesi-vaka-yonetim-rehberi.pdf “T”
[2]: https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/zoonotik-ve-vektorel-hastaliklar/kkka.html?utm_source=chatgpt.com “Kırım Kongo Kanamalı Ateşi (KKKA) – Halk Sağlığı Genel …”